Szlakiem Rodu Tarnowskich

AKTUALNOŚCI INNOWACJE PEDAGOGICZNE WYCIECZKI EDUKACYJNE

| paź 27, 2024

„Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie co posiadacie” – Szkolne Koło Turystyczne po raz kolejny podąża szlakiem regionalnych zabytków kultury materialnej. Tarnów znany jest jako polski „Biegun Ciepła”, mniej osób natomiast wie, że w Polsce południowo-wschodniej tylko w Krakowie jest więcej zabytków. Znajdziemy w nim drewniane gotyckie kościółki, monumentalną katedrę, stare cmentarze, wyjątkowe muzea, zabytkowe budowle oraz rynek, uważany za perłę polskiego renesansu.

Kamizelka kuloodporna, wymyślona przez Jana Szczepanika, uratowała życie hiszpańskiego króla Alfreda XIII, który osobiście wręczył najwyższe odznaczenie państwowe ,,polskiemu Edisonowi”. Biblioteka Jana Tarnowskiego wzbudzała podziw w całej Europie, a jego szerokie humanistyczne horyzonty, imponowały jemu współczesnym równie mocno co godność Hetmana Królewskiego. Za konduktem żałobnym Józefa Bema powiewały trzy flagi – polska, węgierska i turecka, a jego mauzoleum do dziś odwiedzane jest przez zagraniczne delegacje.

Co łączy te trzy osoby?

Tarnów.

Odkryjcie te i wiele innych historii. Poznajcie nieznane oblicza i atrakcje Tarnowa wraz z Naszym Kołem Turystycznym.

Nazwa Tarnów pochodzi najprawdopodobniej od krzewów tarniny rosnących w okolicy miasta. Pierwsza pisemna wzmianka o Tarnowie pochodzi z 1105 r., został wymieniony jako wieś należąca do opactwa Benedyktynów w Tyńcu. W 1124 r. legat papieski Idzi z Tuskulum potwierdził nadanie Tarnowa przez księżną Judytę, żonę Władysława Hermana Benedyktom z Tyńca. Wtedy Tarnów dzielił się: na Tarnów Wielki (obszar, na którym lokowano później miasto) i Tarnów mały (dzisiejszy Tarnowiec). W dniu 7 marca 1330 r. kancelaria królewska króla Władysława Łokietka, wystawiła Spicymirowi, wojewodzie krakowskiemu dokument, na mocy którego mógł lokować miasto Tarnów. Miasto założono na wzgórzu dominującym nad najbliższą okolicą (226 m n.p.m.). Średniowieczny układ starego Tarnowa zachował się do dzisiejszych czasów. Podstawą rozwoju Tarnowa był przebiegający przez miasto szlak handlowy prowadzący z Niemiec na Ruś, krzyżujący się ze szlakiem biegnącym z Węgier na wybrzeże Bałtyku. Tarnów był miastem prywatnym do 1787 r.

Największy rozwój miasta przypada na XVI w. Dziedzicem Tarnowa był wówczas Jan Amor Tarnowski, hetman wielki koronny, znakomity gospodarz i organizator. W 1536 r. w obrębie murów stało 200 domów mieszczańskich i mieszkało około 2000 mieszkańców. W tym okresie rozbudowano fortyfikacje miasta, przebudowano ratusz, katedrę i zamek. Hetman wydał wiele instrukcji dotyczących sprawowania urzędów w mieście, jego obronności, zachowania mieszczan podczas pożaru oraz organizacji rzemiosła. W 1547 r. hetman Jan Tarnowski otrzymał od cesarza Karola V dziedziczny tytuł hrabiowski i od tego czasu dobra tarnowskie nazywano hrabstwem tarnowskim. W 1550 r. sprowadzono do Tarnowa siostry bernardynki i wybudowano im niewielki klasztor. Po śmierci hetmana dziedzicem hrabstwa tarnowskiego został jego syn Jan Krzysztof Tarnowski, który zmarł bezpotomnie w 1567 r. Jedyną jego spadkobierczynią została córka hetmana Jana Tarnowskiego, księżna Zofia Ostrogska. W 1603 r. Tarnów oraz hrabstwo tarnowskie zostało podzielone na dwie części pomiędzy synów księcia Konstantego Ostrogskiego i księżnej Zofii Ostrogskiej. Drogą spadków dzielił się coraz bardziej mając wielu właścicieli naraz. Te podziały oraz pożary i zarazy nawiedzające miasto oraz sytuacja w siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej doprowadziły do znacznego upadku miasta. W czasie potopu szwedzkiego Tarnów został dwukrotnie złupiony przez Szwedów. W 1662 r. miasto liczyło jedynie 768 mieszkańców.

Dopiero od końca XVIII w. Tarnów zaczął się ponownie rozwijać. W 1723 r. całe miasto przejęli książęta Sanguszkowie. Systematycznie zaczęła wzrastać liczba mieszkańców. Ożywił się handel i rękodzieło. Zaczęto budować nowe domy na wolnych placach. W lipcu 1772 r. do Tarnowa wkroczył korpus generała D`Altony. W 1782 r. Tarnów stał się siedzibą cyrkułu, w 1786 r. siedzibą biskupstwa, a w 1787 r. siedzibą sądu. W 1787 r. książę Hieronim Sanguszko zrzekł się władzy zwierzchniej nad miastem i od tej pory Tarnów już nie był miastem prywatnym. Pod koniec XVIII w. rozebrano mury miejskie i zasypano fosę. W tym czasie ukształtował się układ komunikacyjny miasta. Około 1796 r. na Zabłociu powstał pierwszy w Tarnowie nie przykościelny cmentarz. W Tarnowie stacjonował liczny garnizon wojska.

Wiek XIX był okresem prowadzonych z rozmachem prac urbanizacyjnych. W 1826 r. powstał pierwszy duży zakład przemysłowy w mieście: browar książąt Sanguszków. W 1846 r. w Tarnowie i okolicach miało miejsce powstanie chłopskie, zwane rabacją galicyjską. W 1870 r. Tarnów liczył już ponad 20 tysięcy mieszkańców i był trzecim miastem pod względem liczby ludności w tej części kraju, po Lwowie i Krakowie. W 1878 r. miasto posiadało oświetlenie gazowe. Od 1881 r. ukazywała się pierwsza stała lokalna gazeta „Pogoń”, a od 1904 r. mieszkańcy Tarnowa posiadali telefony. Rok 1911 był rokiem wielkich inwestycji miejskich. Uruchomiono wodociąg, linie tramwajową oraz elektrownię.

W sierpniu 1914 r. tarnowianie chętnie wstępowali do Legionów Polskich. W czasie I wojny światowej od 10 XI 1914 r. do 5 V 1915 r. Tarnów zajmowały wojska rosyjskie. W wyniku wojny miasto bardzo nie ucierpiało. Największe straty przyniósł ostrzał ciężkiej artylerii austriackiej w czasie stacjonowania Rosjan. W końcu października 1918 r. Tarnów, jako pierwsze miasto w Polsce, odzyskał wolność. Rada Miejska Tarnowa 30 X 1918 r. uchwaliła, „że Tarnów oddaje się poleceniom rządu warszawskiego, że organowi rządowemu utworzonemu przez Radę Regencyjną da posłuch”. Następnego dnia rozbrojono pozostałe w mieście wojska austriackie.

W latach dwudziestych Tarnów stał się ośrodkiem emigracji ukraińskiej. W hotelu „Bristol” przy ul. Krakowskiej znalazł swoją siedzibę Rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej z Symonem Petlurą, a przy ul. Goldhamera znalazło się Ministerstwo Spraw Zagranicznych. W Tarnowie utworzono także Ukraiński Narodowy Uniwersytet. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Tarnowie mieszkało około 300 Ukraińców. W mieście wydawano prasę, książki, organizowano koncerty i wykłady dla Ukraińców.

W okresie II Rzeczypospolitej, w latach 1918–1939, miasto dalej się rozrastało i stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym. W początku 1927 r. rozpoczęta została budowa Państwowej Fabryki Związków Azotowych we wsi Świerczków koło Tarnowa, od 1929 r. noszącej nazwę Mościce, włączonej do Tarnowa. Ta jedna z największych inwestycji przemysłowych Polski międzywojennej przyczyniła się znacznie do rozwoju Tarnowa, który stawał się miastem przemysłowym. W 1929 r. miasto przeżyło wspaniałą uroczystość sprowadzenia prochów generała Józefa Bema. Zachariasz Józef Bem urodził się w Tarnowie na przedmieściu Wielkim w dniu 14 marca 1794 r.

Tuż przed wybuchem wojny Tarnów liczył prawie 40 tys. mieszkańców. Połowę ludności stanowili obywatele pochodzenia żydowskiego, mający około 30 synagog i domów modlitwy, cmentarz funkcjonujący od XVI w., szkoły, kluby sportowe, stowarzyszenia kulturalne.

Po II wojnie Tarnów był miastem powiatowym w województwie krakowskim. W 1975 r., w wyniku reformy administracyjnej kraju, Tarnów został siedzibą województwa, a przez to ważnym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym regionu.